Τροφές–αντίδοτο στο όζον

Ερευνα Ελλήνων επιστημόνων απέδειξε την ευεργετική δράση τους στον άνθρωπο

Του Γιαννη Ελαφρου

Νέες μελέτες Ελλήνων επιστημόνων έρχονται να φωτίσουν τον ευεργετικό ρόλο της μεσογειακής διατροφής στην ανθρώπινη υγεία. Σταφύλια, μήλα, εσπεριδοειδή, ντομάτες, κρεμμύδια, μπρόκολα, όσπρια και πράσα, προερχόμενα από ελληνικές καλλιέργειες, φαίνεται ότι μπορούν να αποτελέσουν μια «διατροφική ασπίδα» στις ανεπιθύμητες επιδράσεις της ρύπανσης και ειδικά του «κακού όζοντος». Ταυτόχρονα, ουσίες που υπάρχουν σε αφθονία στην ελιά (και στον καρπό και στα φύλλα του δέντρου) μπορεί να αποδειχθούν πολύτιμες στην καταπολέμηση της καρδιοπάθειας, του Αλτσχάιμερ, της οστεοπόρωσης, ακόμα και του καρκίνου. Αξίζει να σημειωθεί ότι η θετική δράση των ουσιών εκδηλώνεται, συνήθως, με ποσότητες που μπορεί να πάρει ένας άνθρωπος μέσω της διατροφής, ακολουθώντας μια δίαιτα πλούσια σε αυτά τα τρόφιμα. Και είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι τα ενδιαφέροντα αυτά συμπεράσματα προκύπτουν από έρευνες Ελλήνων επιστημόνων. Τη δυνατότητα βιολογικής άμυνας στις ανθυγιεινές επιδράσεις της ρύπανσης από το όζον, μέσω της διατροφής, ανέδειξε έρευνα που πραγματοποιήθηκε από την ομάδα του καθηγητή Δημήτρη Κουρέτα (τμήμα Βιοχημείας–Βιοτεχνολογίας Πανεπιστημίου Θεσσαλίας), στην οποία σημαντικό ρόλο έπαιξε ο διδακτορικός φοιτητής Δημ. Στάγκος, την ομάδα του καθηγητή Λέανδρου Σκαλτσούνη (Φαρμακευτικό Αθήνας), του καθηγητή Σ. Χαρουτουνιάν (Γεωπονικό Πανεπιστήμιο), με την ιδιαίτερη βοήθεια της ομάδας της καθ. J. Floros από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Penn State των Ηνωμένων Πολιτειών. Στις ΗΠΑ έγινε μέρος του πειράματος, αξιοποιώντας πανάκριβα μηχανήματα που δεν υπάρχουν στην Ελλάδα.

Το όζον (Ο3) της κατώτατης ατμόσφαιρας είναι ένας από τους ισχυρά εμφανιζόμενους ρύπους σήμερα, με έντονη παρουσία στο σύγχρονο φωτοχημικό νέφος της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Ενώ το Ο3 της στρατόσφαιρας προστατεύει από την ηλιακή υπεριώδη ακτινοβολία, το Ο3 της τροπόσφαιρας προκαλεί βλάβες στους πνεύμονες, που χαρακτηρίζονται κυρίως από παθολογικές αλλαγές, όπως οίδημα, φλεγμονή και καταστροφή των επιθηλιακών κυττάρων. Επιπλέον, το όζον είναι ένας ισχυρός οξειδωτικός παράγοντας, ο οποίος μετατρέπεται εύκολα σε ελεύθερες ρίζες, οι οποίες είναι ικανές να οξειδώνουν βιολογικά μακρομόρια.

Για παράδειγμα, έχει αναφερθεί ότι η έκθεση στο Ο3 προκαλεί αλλαγές στη δομή και τη λειτουργία των πρωτεϊνών. Μία από τις πρωτεΐνες που πλήττονται είναι η SP–A (surfactant protein A), η οποία βρίσκεται σε μεγάλη ποσότητα στον επιφανειοδραστικό παράγοντα του πνεύμονα. H SP–A παίζει σημαντικό ρόλο στην καλή λειτουργία και στη φυσική ανοσία του πνεύμονα. «Μελετήσαμε την πιθανή προστασία από τις βλάβες του όζοντος που μπορεί να παρέχει μια άλλη μεγάλη κατηγορία φυτικών αντιοξειδωτικών, οι φυτικές πολυφαινόλες. Συγκεκριμένα, απομονώσαμε ανθρώπινη SP–A πρωτεΐνη και την εκθέσαμε για τέσσερις ώρες σε όζον συγκέντρωσης 1 ppm, η οποία είναι συνηθισμένη σε πόλεις με έντονη ατμοσφαιρική ρύπανση. Διαπιστώσαμε ότι το όζον προκαλούσε σημαντική οξείδωση της πρωτεΐνης» λέει στην «Κ» ο κ. Κουρέτας.

Οι ερευνητές προσέθεσαν σε δείγματα SP–A πρωτεΐνης, τα οποία είχαν εκθεθεί σε όζον, ορισμένες φυτικές πολυφαινόλες, που βρίσκονται σε διάφορες τροφές όπως στα φρούτα (π.χ. σταφύλια, μήλα, εσπεριδοειδή, κυρίως στη φλούδα και δίνουν τη στυφάδα), στα λαχανικά (π.χ. ντομάτες, κρεμμύδια, μπρόκολα, όσπρια, πράσα), στο κρασί, στο τσάι, στη σοκολάτα κ.ά. Οι ουσίες αυτές βρέθηκε ότι μπορούσαν να προστατεύσουν τη SP–A πρωτεΐνη από την οξείδωση που προκαλούσε το όζον.

«Μάλιστα, η προστασία παρουσιάστηκε σε συγκεντρώσεις που μπορούν να επιτευχθούν μέσα στον ανθρώπινο οργανισμό μέσω της δίαιτας. Ενώ είναι πιθανό ένα μείγμα από αυτές τις πολυφαινόλες να είχε ακόμα μεγαλύτερη προστασία, καθώς μελέτες έχουν δείξει ότι αυτές οι ουσίες όταν βρίσκονται μαζί, όπως συνήθως συμβαίνει στις τροφές, αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και παρουσιάζουν ακόμα μεγαλύτερη δράση», λέει ο καθηγητής Δ. Κουρέτας.

Στους ελληνικούς αγρούς φύεται ένας βιολογικός θησαυρός, η αξία του οποίου δεν προβάλλεται όσο αξίζει. Η ελιά και τα προϊόντα της, ακόμα και τα απόβλητά της(!), αποτελούν φυσικά θησαυροφυλάκια ουσιών με ισχυρή αντιοξειδωτική δράση, οι οποίες μπορούν να συμβάλουν στην καταπολέμηση ασθενειών όπως καρδιοπάθειες, Αλτσχάιμερ και άλλες νευροεκφυλιστικές ασθένειες, οστεοπόρωση κ.λπ., τονίζει ο κ. Λέανδρος Σκαλτσούνης, καθηγητής της Φαρμακευτικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Δεν πρόκειται για δοξασίες, αλλά για αποτελέσματα σημαντικών ερευνών που πραγματοποίησαν πρόσφατα ελληνικές ερευνητικές ομάδες και δημοσιεύθηκαν σε έγκυρα διεθνή περιοδικά.

Σε ασπίδα για την καρδιά, λόγω της ισχυρής αντιισχαιμικής δράσης που αναπτύσσει, μπορεί να αναδειχθεί ένα συστατικό της ελιάς, η ελευροπαΐνη, σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τη Φαρμακευτική Σχολή Αθηνών, σε συνεργασία με τη Β΄ Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική του Αττικού Νοσοκομείου (με τη συμμετοχή του καθηγητή Δημήτρη Κρεμαστινού και του αναπλ. καθηγητή Ευστάθιου Ηλιοδρομίτη). «Xορηγήσαμε σε κουνέλια ελευροπαΐνη (oleuropein), σε διαφορετικές δόσεις. Στα μισά από τα πειραματόζωα χορηγούσαμε παράλληλα και χοληστερόλη», λέει στην «Κ» η δρ Ιωάννα Ανδρεάδου, από την ερευνητική ομάδα της Φαρμακευτικής. «Διαπιστώσαμε σε όλες τις ομάδες μείωση της έκτασης του εμφράγματος, καθώς και μείωση της χοληστερίνης και των τριγλυκεριδίων κατά 30%, ύστερα από έξι εβδομάδες χορήγηση. Καταγράφηκε επίσης η αντιοξειδωτική δράση της ουσίας και μια αλλαγή στο συνολικό μεταβολικό προφίλ». Η εργασία που διήρκεσε δύο χρόνια δημοσιεύτηκε φέτος στο έγκυρο περιοδικό «Jurnal Nutricion».

Αξίζει να τονιστεί ότι τα αποτελέσματα αυτά ήρθαν από δοσολογία διατροφής. «Δίναμε την ελευροπαΐνη από το στόμα, σε ποσότητες που ταιριάζουν σε μια καλή μεσογειακή διατροφή, πλούσια σε ελαιόλαδο, καλής ποιότητας», τονίζει η κ. Ανδρεάδου.

Αλλά τα «θαύματα» των συστατικών της ελιάς δεν τελειώνουν εδώ. Σε ένα άλλο πείραμα, πάλι της Φαρμακευτικής Σχολής, η ελευροπαΐνη χρησιμοποιήθηκε με επιτυχία ως «αντίδοτο» ουσιαστικά της δοξορουβικίνης. Η δοξορουβικίνη είναι ένα διαδεδομένο αντικαρκινικό φάρμακο, το οποίο όμως παρουσιάζει μεγάλη καρδιοτοξικότητα και παρενέργειες, που περιορίζουν τη χρήση του. «Χορηγήσαμε την ελευροπαΐνη σε αρουραίους, αλλά αυτή τη φορά σε μεγάλες δόσεις, σαν να χορηγούσαμε φάρμακο, και είδαμε ότι είναι αποτελεσματική στην καταπολέμηση της τοξικότητας της δοξορουβικίνης», μας λέει η κ. Ανδρεάδου. «Η ελευροπαΐνη λειτούργησε και σαν πρόληψη και σαν θεραπεία, με εντυπωσιακά αποτελέσματα και στις δύο περιπτώσεις»! Το αποτέλεσμα αυτό μπορεί να βοηθήσει πολύ καρκινοπαθείς που υποφέρουν και από την πολυφαρμακία και τις επιπλοκές της, καθώς «η ελευροπαΐνη μπορεί να δίνεται σαν χάπι, αλλά είναι φυσικό προϊόν και δεν είναι τοξικό». Βεβαίως, χρειάζεται περισσότερη έρευνα όπως τονίζει και η κ. Ανδρεάδου.

Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι μεγάλες συγκεντρώσεις ελευροπαΐνης υπάρχουν στα φύλλα της ελιάς, τα οποία ή πετιούνται ή καταλήγουν ζωοτροφές και λίπασμα. Είναι φανερό ότι υπάρχει μια πάμφθηνη πρώτη ύλη, για την απόσπαση ουσιών με δυνατότητες τεράστιας αξιοποίησης (ακόμα και βιομηχανικής).

Από την άλλη, βέβαια, πρέπει να προσέξουμε ιδιαίτερα τη σύγχρονη παραγωγή του ελαιολάδου. Οπως τονίζει ο κ. Σκαλτσούνης, «το μεγαλύτερο μέρος των ωφέλιμων βιοδραστικών ουσιών της ελιάς, όπως οι πολυφαινόλες, ξεπλένονται από τα σύγχρονα ελαιοτριβεία και πάνε στα απόβλητα. Πάμε να ξεπλύνουμε την πικρή γεύση και πετάμε τις πιο ωφέλιμες ουσίες. Βεβαίως μπορούμε να τις πάρουμε από τα απόβλητα, όπως αποδείξαμε με ένα πολύ χρήσιμο πρόγραμμα που υλοποιήσαμε και να έχουμε διπλό κέρδος, και με τη μείωση του ρυπαντικού φορτίου των αποβλήτων και με την ανάκτηση πολύτιμων ουσιών».

Εναν άλλον τομέα ευεγερτημάτων της ελευροπαΐνης αποκαλύπτει η εργασία που πραγματοποίησαν ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Πάτρας και το Βιοαναλυτικό Τμήμα του Κέντρου ΓΑΙΑ, Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, και αφορά στην καταπολέμηση του Αλτσχάιμερ. «Ανακαλύψαμε ότι το μόριο της ελευροπαΐνης κολλάει με το αμυλοειδές πεπτίδιο, το οποίο είναι υπεύθυνο για τη δημιουργία των αμυλοειδών πλακών, που βρίσκονται στον εγκέφαλο των ατόμων που πεθαίνουν από Αλτσχάιμερ και που συνδέονται με την εμφάνιση της ασθένειας», εξηγεί, μιλώντας στην «Κ», ο κ. Αντώνης Τσαρμπόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πάτρας και διευθυντής στο Βιοαναλυτικό Τμήμα του Κέντρου ΓΑΙΑ. «Είδαμε ότι ιδιαίτερα το μόριο της ελευροπαΐνης, αλλά και ορισμένοι μεταβολίτες της, κολλάνε πολύ γερά στο αμυλοειδές, δημιουργούν σύμπλοκα και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να εμποδίσουν τον σχηματισμό του πολυμερούς». Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να αξιοποιηθεί και σε άλλες νευροεκφυλιστικές ασθένειες, όπως το Πάρκινσον. «Τα πειράματα πραγματοποιήθηκαν in vitro, με τεχνικές χρωματογραφίας και φασματομετρίας μάζας. Tο μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς πραγματοποιήθηκε στο Βιοαναλυτικό Εργαστήριο του Κέντρου ΓΑΙΑ, το διάστημα 2003 – 2005, ενώ υπήρξε συνεργασία και με το Πανεπιστήμιο της Ουψάλας στη Σουηδία, για την αξιοποίηση πανάκριβων οργάνων και τεχνικών που δεν υπάρχουν στην Ελλάδα».

Θα ακολουθήσουν πειράματα in vivo σε πειραματόζωα ή σε κυτταρικές σειρές, λέει ο κ. Τσαρμπόπουλος, τα οποία θα δώσουν μεγαλύτερη σιγουριά. «Εχουμε όμως ήδη ισχυρές ενδείξεις πως η ελευροπαΐνη μπορεί να είναι πολύ χρήσιμη».

«Επιπλέον, παλιότερα πειράματα in vivo, σε συνεργασία με Γαλλικό Ερευνητικό Κέντρο, έδειξαν ότι η ελευροπαΐνη λειτουργεί θετικά και για την αντιμετώπιση της οστεοπόρωσης», συμπληρώνει ο κ. Τσαρμπόπουλος.